سالمندان به دلیل شرایط خاص و ویژه ای که دارند ممکن است نیاز های تغذیه ای متفاوتی داشته باشند و بسته به شرایط بدنی و جسمانی آنها باید یک سری از مواد غذایی را بیشتر مصرف کنند. اما بهتر است زیر نظر یک پزشک یا پرستار به وضعیت رژیم غذایی سالمند رسیدگی شود. بسیاری از سالمندان به علت سن بالا معمولا دچار مشکلات و شرایط خاص گوارشی میشوند و سیستم ایمنی بدنشان ضعیف میشود و باید سعی کنند که بسیار بیشتر به تغذیه خود اهمیت دهند زیرا یک رژيم غذایی پایدار و مناسب با توجه به شرایط سالمندان میتواند طول عمر او را بشدت تحت تاثیر قرار دهد.
نیازهای غذایی سالمندان
نیاز های غذایی سالمندان تحت تاثیر عوامل متخلف اعم از وضعیت سلامتی ، میزان فعالیت فیزیکی سالمند ، عوامل شهری و فرهنگی ، مبتلا بودن به بیماری خاص و مصرف داروهای اشتها آور و .... قرار دارد.
1.پرهیز کردن از مصرف غذاهای پرکالری و پرچرب : با بالا رفتن سن نیاز به انرژی کمتر خواهد شد . بنابراین مصرف غذاهای پرکالری و پرچرب میتواند به دلیل سوخت وساز بسیار پایین تر بدن سالمندان نسبت به جوانان منجر جمع شدن چربی اضافه در شکم و اضافه وزن و ... شود.
2. مصرف مواد غذایی دارای مقادیر مناسب از مواد مغذی : مواد مغذی که بیشتر بدن سالمند به علت شرایط سیستم ایمنی و گوارشی نیاز دارد شامل میوه ها ، سبزیجات ، محصولات غنی از فیبر ، محصولات لبنی با کم چربی ، مواد غذایی غنی از پروتئین مانند ماهی ها ، مرغ و گوشت و.... ، محصولات حاوی آهن و ویتامین B12 میشود.
3. مصرف مواد غذایی که حاوی ویتامین D هستند : با توجه به افت نیاز به ویتامین D با سن، مصرف مواد غذایی حاوی این ویتامین مانند ماهی چرب و محصولات لبنی توصیه میشود، یا ممکن است از تکمیل‌کننده‌های ویتامین D به عنوان تکمیل معدنی استفاده شود. با توجه به کمبود و کاهش ویتامین دی در بدن افراد مسن و سالخورده به دلیل بالا رفتن آنها مصرف این ویتامین به شدت برای سالمندان به طور منظم توصیه میشود. ماهی های چرب و محصولات لبنی منابع بسیار خوبی برای ویتامین D می باشند. یا میتوان با جای آن از قرص های آن استفاده کرد که در داروخانه ها به وفور پیدا میشود و تهیه آن بسیار راحت است.
4. مصرف آب کافی : از دست رفتن آب در سنین بالاتر معمولا رایج است. بنابراین توصیه میشود برای حفظ رطوبت و سلامت پوست و گوارش و عملکرد صحیح کلیه ها مصرف آب در سالمندان جدی تر گرفته شود.
5. کنترل مصرف نمک: مصرف زیاد نمک میتواند به افزایش فشار خون و مشکلات قلبی عروقی منجر شود، بنابراین توصیه میشود که مصرف نمک را کاهش دهید.
6. مصرف مکمل‌های معدنی : برخی از سالمندان ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌های معدنی مانند کلسیم، منیزیم، و ویتامین B12 داشته باشند، بنابراین مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه پیشنهاد میشود.
همچنین نکته حائز اهمیت این است که سالمند باید سعی کند در رژیم غذایی خود تنوع داشته باشد برای این کار بهتر است حتما با متخصص تغذیه این موضوع مطرح شود.
مطالب مرتبط :
مطالب مرتبط : مزایای استخدام پرستار سالمند در منزل
آيا نیازهای غذايی سالمندان با افراد میانسال متفاوت است؟
همانطور كه قبلاً ذكر شد تمام افراد سالمند با يکديگر متفاوت هستند. بسیاری از افراد سالم و فعال در سنین 60 تا 70 سالگی همان مواد غذايی را مصرف می كنند كه افراد در 40 تا 50 سالگی استفاده می كنند، و به خوردن غذاهای مورد علاقه خود ادامه می دهند.نیازهای غذایی سالمندان، به ویژه “سالمندان پیرتر” بسیار متقاوت است.
آنها به مصرف غذاهای كم حجم كه هضم و جذب آن راحت باشد و مقداری زیادی مایعات نیاز پیدا خواهند کرد. البته افراد خیلی مسن تر ، نیاز به مراقبت های ویژه تر در زمینه انتخاب و تهیه غذا دارند . در مجموع، نکات زير در مورد مراقبت از نیازهای غذايی سالمندان بايد مورد توجه قرار گیرد:
1- انرژی مورد نياز در سالمندی :
انرژی مورد نیاز سالمند با افزايش سن به تدريج به دو دلیل كاهش پیدا می كند:
الف) كاهش میزان سوخت و ساز بدن
ب) كم شدن فعالیت های فیزیکی و جسمانی ؛ با افزايش سن كالری مورد نیاز از مواد غذايی، بايد كاهش يابد. مصرف غذاهای تولید كننده انرژی از قبیل نان، برنج ، شکر، چربی، و روغن بايد كم شود. تا به اضافه آن به عنوان چربی در بدن بیش از حد انباشه نشود.
2- تناسب رژيم غذايی :
اکثر سالمندان دندان مصنوعی دارند كه احتمالا خیلی مناسب نباشد. در مناطق روستایی اغلب سالمندان به صورت ناقص يا كامل دندان ندارند و جويدن كامل مواد غذايی برايشان غیر ممکن است. مايعات يا غذاهای نرم و له شده و آبکی برای این دسته از سالمندان بسیار مناسب تر هستند، اما ممکن است اين غذاها نیازهای غذايی لازم را فراهم نکند و نیاز به مصرف مکمل های غذايی وجود داشته باشد .
3- انتخاب غذا برای رژيم غذایی سالمندان:
قابلیت هضم و جذب غذا در افراد خیلی مسن بسیار پايین تر از دوران میانسالی و جوانی است می شود .آنزيم های هضم كننده و اسید معده در سنین بالاتر در سالمندان کاهش می یابد و همین امر پروسه هضم غذا را برای سالمند طولانی تر و دشوار تر خواهد کرد.
رژیم غذایی سالمندان باید مناسب با شرایط جسمانیشان باشد و مواد مغذی را کافی برای تامین نیاز های غذایی بدن او داشته باشد. یک رژیم غذایی اصولی و خوب برای سالمندان باید طوری باشد که غذاهای پرچرب و پر کالری در آن تقریبا خیلی کم مصرف شود زیرا سالمندان به علت سن بالایی که دارند نمیتوانند فعالیت های جسمانی و فیزیکی زیادی داشته باشند و همین امر موجب تنبلی روده ها و مشکلات گوارشی میشود و همچنین سوخت و ساز بدن آنها مانند دوران میان سالی و جوانی نیست.
بنابراین سالمند باید حتما از مصرف غذاهای پرچرب پرهیز کند تا دچار چاقی مفرط نشود و سلامتی او را تحت تاثیر قرار دهد.برنامه ی غذایی باید شامل مصرف مناسب و به اندازه ی پروتئین باشد ، منابع خوب پروتئینی شامل گوشت و مرغ ، تخم مرغ ، محصولات لبنی دیگر ، برخی مغز ها و بذر ها و.... است که میتواند در رژیم غذایی سالمندان جای گیرد. رژیم غذایی سالمند باید همچنین شامل مقادیر کافی مواد معدنی باشد. نوشیدن آب کافی در روز برای افراد سالمند بسیار حائز اهمیت است.
4- تغيير علايق غذايی و نیاز سالمندان:
با افزايش سن، تمايل سالمند به خوردن غذاهای شیرین بیشتر می شود. بیشتر اوقات ، شکر زيادی برای چای و قهوه مصرف می شود، زيرا بالاتر رفتن سن در دوران سالمند میتواند عادات غذایی به شدت تحت تاثیر قرار بدهد و دچار تغییر کند. ديابت با افزايش سن شايع می شود، بنابراين محدوديت های غذايی مناسب پس از مشورت با متخصص تغذیه بايد اعمال شود.
- سالمندان بهتر است از مصرف بیش از اندازه شكر و شیرینی جات ،گوشت قرمز، تخم مرغ ،كره و چربی های حیوانی اجتناب نمایند .
- چای و قهوه بهتر است به مقدار مناسب و کافی مصرف شود و از مصرف سیگار و نوشیدن مشروبات الكلی باید به شدت پرهیز کرد.
وظایف و مسئولیت های كاركنان بهداشتی محلی :
نقش كاركنان بهداشتی محلی در ابتدا دادن اطلاعات کافی در خصوص رژيم غذايی به سالمندان و خانواده آنان است. پیام های كلی زير بايد به شیوه فرد به فرد انتقال پیدا كند:
1 – مصرف غذا باید در زمان های مشخصی انجام گردد.
2 – سه وعده غذا در روز بهتر از يک وعده غذایی مفصل است. گرسنگی نکشید، اما از مصرف غذاهای خیلی سنگین و فصل تا جايی كه ممکن است پرهیز كنید و همیشه تا سیری کامل شکم خود را پر نکنید هروقت احساس سیری پیدا کردید از غذا خوردن دست بکشید.
3 – تعداد كالری مصرفی بايد به اندازه و کافی باشد نه خیلی زیاد و نه خیلی کم.
4 – رژيم غذايی بايد بر حسب چربی ها ،كربوهیدرات ها، پروتئین ها، ويتامین ها، مواد معدنی و فیبرها متعادل شود.
5 – مايعات بايد به مقدار مناسب و به طور مستمر مصرف شود. اين مسئله به ويژه در آب و هوای گرم و يا در بیماری اسهال اهمیت بسیار زيادی دارد. البته خوردن مايعات بعد از ساعت 6 بعد از ظهر بهتر است محدود شود زيرا باعث بیدار شدن های مکرر برای رفتن به توالت می شود.
6 – چای و قهوه بايد در حد کافی و به اندازه مصرف شود و مصرف آن پس از ساعت 6 بعد از ظهر محدود شود. چای و قهوه نبايد بعد از شام و آخر شب مصرف شود زيرا باعث بی خوابی می گردد و ممکن است در آینده خواب دچار بهم بخورد.
7 – نیازهای ويژه افراد بايد مورد توجه قرار گیرد، برای مثال ،كم كردن مصرف نمک درافراد مبتلا به فشار خون و مصرف شکر در ديابت.
8 – بايد از مصرف غذاهای سرخ كردنی و ادويه جات پرهیز كرد.
9 – غذاهای قابل دسترس محلی و نیز علايق غذايی فرد بايد در توصیه های غذايی مورد توجه قرار گیرند.
10 – قد، استخوان بندی، محدوديت های ويژه، علايق شخصی، غذاهای محلی قابل دسترس بايد مدنظر قرار بگیرد.به هر كدام ازاين مسائل بايد در رژيم غذايی در هنگام صبحانه، نهار وشام توجه كرد.
11 – اگر فرد سالمند دندان های زيادی را از دست داده باشد و يا دندان مصنوعی مناسبی ندارد و جويدن غذا برای او مشکل است غذاهايی را انتخاب كنید كه فیبرهای سفتی نداشته باشند، برای مثال سبزيجات برگدار سبز .غذاهای سبک و له شده، سبزيجات نرم و میوه جات بسیارمناسب هستند. شیر و محصولات لبنی نیز بسیار مفید می باشند. میوه هايی كه نیاز به جويدن زيادندارند مثل موز، مناسب تر است.
12 – تا حد ممکن بهتر است از مصرف گوشت قرمز، تخم مرغ ،كره و چربی های حیوانی پرهیز شود.
13 – از مصرف سیگار و مشروبات الکلی بايد به شدت جلوگیری شود.
14 – نفخ شکم و يبوست در سالمندی شايع است. رژيم مناسب می تواند اين معضل را كاهش دهد. اگر اين مسئله مشکل ساز شد حتما با پزشک مشورت كنید.
اگر امکانات آزمايشگاهی در مركز بهداشتی وجود دارد، بهتر است تست های زير حداقل در شروع غربالگری سالمندانی كه در معرض خطر هستند و نیاز به معاينات مکرر دارند انجام شود :
- تست قندخون برای ديابت
- تست كلسترول خون
- کنترل وزن بدن
- فشار خون در فواصل زمانی مختلف و معین
نتیجه گیری :
رژیم غذایی سالمندان باید به شرایط بدنی آنها تناسب داشته باشد و باید مواد غذایی قابل هضم و جذب را فراهم کند و از مصرف غذاهای پرچرب و پرکالری بپرهیزد. همچنین، مصرف منابع مناسب پروتئین و مواد معدنی و نوشیدن آب کافی نیز بسیار اهمیت دارد.
