مقدمه
تب دنگی بیماری ویروسی, از انواع بیماری‌های تب و خونریزی دهنده است, این بیماریِ قابل انتقال با پشه, به علت شیوع قابل توجه در همسایگان ایران, مثل افغانستان,پاکستان, عربستان, امارات و شیوع در مناطقی از ایران, مورد توجه قرارگرفته و موجب نگرانی شده است. این مقاله سعی کرده نگاهی کاربردی برای عموم درباره‌ی این بیماری, انواع آن, درمان, نحوه‌ی تشخیص و روش‌های پیشگیری آن داشته باشد.
خلاصه
تب دنگی یک بیماری ویروسی است. این بیماری از پشه‌ی آلوده منتقل می‌شود, یعنی انتقال آن از انسان به انسان امکان ندارد و انسان مبتلا, ناقل این بیماری نیست و کسی را نمی‌تواند بیمار کند. این بیماری بیشتر در مناطق گرمسیری با رطوبت بالا دیده می‌شود. در چند سال اخیر مواردی ابتلا در جنوب, شرق و شمال ایران گزارش شده است. انسان به دو شکل مبتلا می‌شود, نوع خفیف یا شدید, که علایم بیماری در هر کدام متفاوت است. تب بالا, سردرد شدید, درد مفاصل و استخوان‌ها, خستگی و خونروزی از لثه یا بینی و کبودی از علائم عمده این بیماری است.
تشخیص دقیق بیماری, از طریق علائم به راحتی قابل تشخیص نیست و از طریق آزمایشات آزمایشگاهی تشخیص داده می‌شود.
در کشورهای پرخطر برای این بیماری واکسن وجود دارد. ولی همچنان, پیشگیری از گزش پشه‌ها و کنترل جمعیت آن‌ها, روش اصلی جلوگیری از این بیماری است.
تب دِنگی چیست؟
تب دِنگی یک بیماری حاد ویروسی از انواع بیماری‌های تب و خونریزی‌دهنده است که توسط ویروس دانگ ایجاد می‌شود. به این بیماری تب استخوان شکن نیز گفته می‌شود, دلیل این نامگذاری درد شدید استخوان در افراد مبتلا است.
عامل انتقال این بیماری, عمدتاً از طریق نیش پشه‌های آلوده به این ویروس است، پشه آئدس بیشترین انتقال دهنده این ویروس به انسان است. انتقال از طریق انسان به انسان صورت نمی‌گیرد؛ به این معنی که فرد مبتلا به ویروس تب دِنگی ناقل نیست و شخص دیگری را نمی‌تواند مبتلا کند و این ویروس فقط از طریق نیش پشه و البته در مواردی از مادرِ باردارِ مبتلا به جنین منتقل می‌شود.
پشه‌ی آئدس که عامل انتقال این بیماری است؛ چند تفاوت با سایر پشه‌ها دارد روی بدن نوارهای تیره و روشن دارد, برخلاف سایر پشه‌ها بیشترین فعالیتش در روز است و اینکه مهاجم است.
تب دِنگی در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری در سراسر جهان، به‌ویژه در مناطق شهری، شیوع دارد. سالانه افراد زیادی به این بیماری مبتلا می‌شوند؛ این بیماری بیشترین شیوع را در قسمت‌های جنوب شرقی آسیا از جمله مالزی, غرب اقیانوس آرام ,آمریکای جنوبی و قسمت‌هایی از آفریقا دارد. البته امروزه گسترش آن به مناطق دیگر جهان قابل توجه است. از جمله پشه‌ی آئدس در بعضی مناطق از جمله مرزهای جنوبی و شرقی کشور دیده شده است و مواردی ابتلا به این ویروس به خصوص در شمال و جنوب ایران گزارش شده است.
انسان چطور بیماری تب دِنگی می‌گیرد؟
نحوه‌ی انتقال و گسترش این بیماری به این صورت است که پشه یک فرد مبتلا را نیش زده و بعد فردی دیگر را نیش بزند, در این صورت ویروس دِنگ انتقال پیدا میکند؛ در واقع این ویروس به طور مستقیم از یک فرد بیمار به بیمار دیگر چه از راه تنفس یا تماس فیزیکی منتقل نمی‌شود.
علائم بیماری تب دِنگی چیست؟
علائم این بیماری با توجه به خفیف یا شدید بودن آن متفاوت است, علائم تب دِنگی معمولاً ۴ تا ۱۰ روز پس از نیش پشه‌ی آلوده ظاهر می‌شوند. این علائم می‌توانند در شدت متفاوت باشند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
1- تب بالا: شروع علائم با تب دو فازی و با درجه بالا مشخص می شود که 3 روز تا 1 هفته طول می کشد؛ تب, شروع ناگهانی دارد که معمولاً به ۴۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
2- سردرد شدید: سردردهای شدید که می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند.
3- درد پشت چشم‌ها: دردی عمیق و آزاردهنده که میتواند بسیار ناراحت‌کننده باشد.
4- درد مفاصل و عضلات: درد شدید در مفاصل و عضلات ( که به علت آزاردهنده و سخت بودن این درد یکی از نام‌های دیگر این بیماری تب استخوان شکن است )
5- خستگی: احساس عمومی خستگی و ضعف کلی در بدن
6- تهوع و استفراغ: احساس تهوع که ممکن است به استفراغ منجر شود.
7- التهابات پوستی: التهاباتی که ممکن است چند روز پس از شروع تب ظاهر شود و میتواند در ظاهر متفاوت باشد.
8- خونریزی خفیف: علائمی مانند خونریزی از بینی، خونریزی لثه یا کبودی که ممکن است در برخی موارد رخ دهد.
علائم تب دِنگی شدید
در برخی موارد، تب دِنگی میتواند به صورت تب دنگی شدید پیشرفت کند. این نوع تب میتواند علائم جدی مانند خونریزی، اختلال در عملکرد اعضای بدن و شوک ایجاد کند. تب دِنگی شدید میتواند بسیار خطرناک باشد و نیاز به مداخله و مراقبت پزشکی فوری دارد. عوارض دیگر این نوع از بیماری موارد زیر است:
- درد شدید شکم: شکم درد شدید و ناراحت کننده است .
- استفراغ مداوم: استفراغ مداوم که ممکن است به کم‌آبی بدن منجر شود.
- تنفس سریع: سختی در نفس کشیدن یا تنفس سریع از دیگر علایم نوع شدید بیماریست.
- خستگی و بی‌قراری: افزایش خستگی مفرط و بی‌قراری بدن .
- خون در استفراغ یا مدفوع: نشانه‌هایی از خونریزی داخلی که در استفراغ یا مدفوع شخص مبتلا, دیده می‌شود.
اگر علائم شدید بروز کند، بسیار مهم است که فوراً به پزشک مراجعه کنید، زیرا تب دِنگی شدید, میتواند کشنده و تهدیدکننده باشد.
بیماری تب دِنگی چطور تشخیص داده می‌شود؟
فردی که علائم بیماری دارد و اخیراً در معرض احتمالی آلودگی قرار گرفته است, مورد آزمایش تب دنگی برای تعیین اینکه مبتلاست یا خیر قرار می‌گیرد.
تشخیص عفونت بدون آزمایشات آزمایشگاهی دشوار است, چون علائم در ابتدا ممکن است شبیه علائم سایر بیماری‌ها باشد.
پس این بیماری توسط ارزیابی بالینی و آزمایش‌های آزمایشگاهی تشخیص داده می‌شود، به این صورت که خون فرد مشکوک برای شناسایی ویروس یا آنتی‌بادی‌های( موادی که بدن برای مبارزه با عامل میکروبی مهاجم تولید میکند) داخل خون مورد آزمایش قرار می‌گیرد.
ویروس دنگی چند نوع است و هر کدام چه علایمی دارند؟
انواع تب دانگی: چهار نوع مختلف از ویروس دانگ وجود دارد (DENV-3 ، DENV-2، DENV-1و DENV-4) که همگی قادر به ایجاد بیماری شدید هستند.
انسان با ابتلا به یک نوع از عفونت ویروس دِنگ، ایمنی مادام‌العمر در برابر آن نوع خاص پیدا میکند، اما در برابر سایر انواع همچنان حساس است. حتی عفونت‌های بعدی با انواع مختلف می‌توانند خطر ابتلا به تب دِنگی شدید را افزایش دهند.
تب دِنگی بر اساس میزان شدت بیماری و انواع خاص ویروس دِنگ به چند نوع تقسیم می‌شود. در ادامه به انواع اصلی تب دِنگی اشاره شده است:
۱. تب دِنگی (DF)
ویژگی‌ها: این نوع، شکل خفیف بیماری است. علائم آن معمولاً شامل تب بالا، سردردهای شدید، درد پشت چشم‌ها، درد شدید مفاصل و عضلات، التهابات پوستی و خونریزی خفیف می‌باشد.
تمهیدات مراقبتی: به‌طور کلی خودبه‌خود مشکل ساز است؛ ولی در عرض یک یا دو هفته با مراقبت مناسب و درست بهبود حاصل می‌شود.
۲. تب هموراژیک دِنگی (DHF)
- ویژگی‌ها: این نوع، فرم شدیدتری از تب دِنگی است, که میتواند به عوارض جدی منجر شود. این بیماری با خونریزی، نشت پلاسما و کاهش تعداد پلاکت‌های خون همراه است.
- نشانه‌ها: علاوه بر علائم تب دانگی، DHF ممکن است شامل درد شدید شکم، استفراغ مداوم و علائم خونریزی (مانند خونریزی از بینی یا لثه) باشد.
- تمهیدات مراقبتی: میتواند تهدیدکننده زندگی باشد و نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
۳. سندرم شوک دِنگی (DSS)
- ویژگی‌ها: این نوع از بیماری, شدیدترین فرم تب دِنگی است و پیشرفت تب هموراژیک دِنگی به شمار می‌آید. این وضعیت شامل شوکی است که به دلیل کاهش قابل توجه فشار خون (عامل آن نشت پلاسمای خون است) رخ می‌دهد.
- نشانه‌ها: در این مرحله علائم بیمار شامل درد شدید شکم، استفراغ مداوم، تنفس سریع، خستگی، بی‌قراری و علائم شوک می‌باشد.
- تمهیدات مراقبتی: این نوع از بیماری وضعیت بحرانی ایجاد میکند و اگر مداخله پزشکی سریع صورت نگیرد منجر به مرگ می‌شود.
درمان بیماری تب دنگی چیست؟
درمان خاصی برای تب دِنگی وجود ندارد. تمرکز درمان این بیماری بر روی مراقبت‌های حمایتی و درمان علائم درد (معمولاً با استامینوفن) متمرکز است. بیشتر موارد تب دِنگی را می‌توان با داروهای مسکن درمان کرد .
از استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و آسپرین باید به دلیل خطر خونریزی اجتناب شوند.
در مناطقی از جهان که تب دِنگی شایع است, استفاده از یک واکسن به نام Dengvaxia برای افراد 9 تا 45 ساله که حداقل یک بار به این بیماری مبتلا شده‌اند, ضروری است. این واکسن در سه دوز در طول 12 ماه تزریق می‌شود. کسانی که سابقه ابتلا به این بیماری را ندارند, نباید از واکسن استفاده کنند, چون به نظر می‌رسد, دریافت واکسن خطر ابتلا به تب دنگی شدید و بستری شدن در بیمارستان را افزایش می‌دهد.
روش‌های پیشگیری از ابتلا به تب دنگی چگونه است؟
سازمان بهداشت جهانی (WHO) تاکید میکند که واکسن به تنهایی برای جلوگیری از تب دِنگی موثر نیست.
پیشگیری از گزش پشه‌ها و کنترل جمعیت آن‌ها, هنوز روش اصلی جلوگیری از این بیماری است, بنابراین برای محافظت از خود باید کارهای زیر را انجام دهید. البته در صورت زندگی در مکان‌های پر خطر مراقبت باید افزایش یابد و پیشگیری دقیق‌تر انجام شود. در ادامه‌ی مطلب به اصلی‌ترین موارد پیشگیری اشاره می‌کنیم.
- از مواد دافع پشه استفاده کنید.
- از تهویه مطبوع و مناسب استفاده کنید.
- خارج از خانه از پیراهن آستین بلند, شلوار بلند, جوراب استفاده کنید.
- از ورود پشه‌ها به داخل منزل جلوگیری کنید و از پشه بند استفاده کنید.
- خانه را تمیز و روشن نگه دارید.
- محل تولید مثل پشه‌ی ناقل تب دنگی, آب‌های راکد است؛ پس برای جلوگیری از تکثیر این پشه باید از تجمع آب جلوگیری کرد برای این کار به موارد زیر دقت کنید.
- آب اضافی را از زیرگلدان ها خالی کنید.
- خاک گیاهان را طوری در گلدان بریزید که از تشکیل گودال جلوگیری شود.
- ظرف‌هایی که ممکن است آب باران را در خود جمع کنند را در فضای باز قرار ندهید.
- ظرف آب حیوانات خانگی را به طور منظم تعویض کنید.
- برای کمپ و چادر زدن مکانی را در نظر بگیرید که از آب‌های راکد دور باشد.
تب دانگی یک نگرانی جدی بهداشتی عمومی در بسیاری از نقاط جهان است و آگاهی و اقدامات پیشگیرانه برای کنترل شیوع آن بسیار مهم است.
وضعیت تب دنگی در ایران چگونه است؟
اول اینکه این بیماری تا مدت ها فقط در مناطق استوایی جهان شیوع داشته است؛ اما به دلیل افزایش سفر, تغییرات اقلیمی, تغییرات فصل ها, در مناطق بیشتری از جهان شیوع پیدا کرده است.
شیوع این بیماری در کشورهای همسایه از جمله پاکستان, امارات و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس باعث شده است, این بیماری به ایران هم وارد شود؛ و از آنجا که معمولا این پشه در مکان‌های مرطوب تکثیر پیدا میکند در جنوب و شمال ایران دیده شده است. یکی از شهرستان‌های درگیر این بیماری بندر لنگه استان بوشهر است.
البته باید در نظر داشت این بیماری در 75 درصد موارد بدون علایم است؛ در بقیه موارد علایمی شبیه سرماخوردگی دارد ولی در 5 درصد از مبتلایان شدید شده و به مداخله سریع درمانی نیاز دارند. پس با نگاه درست به این بیماری, بدون ترس غیرواقعی و بزرگنمایی بیش از حد, یا در مقابل آن نادیده گرفتنش, باید از شیوع آن جلوگیری کرد. البته در جواب این سوال که آیا این بیماری میتواند مثل بیماری کرونا همه‌گیر شود؟ باید به این نکته توجه داشت که این بیماری چون از انسان به انسان منتقل نمی‌شود؛ قابلیت اپیدمی ندارد.
نتیجه گیری
داشتن اطلاعات از انواع تب دِنگی برای تشخیص و درمان بسیار اهمیت دارد. در حالی که تب دِنگی معمولاً قابل مدیریت و درمان است، تب هموراژیک دِنگی و سندرم شوک دنگی نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارند تا از عوارض جدی و مرگ‌ومیر جلوگیری شود. همچنان بهترین راه جلوگیری از شیوع این بیماری, پیشگیری از افزایش عامل انتقال آن یعنی پشه آئدس است. در نهایت باید با نگاهی واقعی و دور از ترس به این بیماری می‌توان از شیوع آن جلوگیری کرد.
