خلاصه:
امروزه تعداد زنانِ شاغل, افزایش یافته است, یکی از دغدغه‌های این بخشِ مهم و بزرگ جامعه, زایمان و تبعات آن در اشتغال و ادامه کارشان است. از تمهیدات اندیشیده شده برای این دغدغه, قانونِ مرخصی زایمان است. آگاهی از قوانین مرخصی زایمان, می‌تواند به زنان شاغلِ باردار کمک کند تا این دوران را راحت‌تر سپری کنند. زنِ شاغل باید از مدت زمان این مرخصی, از نحوه درخواست آن و شرایطش آگاه باشد.
قوانین مرخصی زایمان با توجه به نوع استخدام و قرارداد کارفرما با کارمند متفاوت است. مطابق با قانون ایران, حداکثر میزانِ مرخصی زایمان برای همه‌ی کارمندان چه رسمی چه قراردادی 9 ماه با دریافت کامل حقوق و مزایا است. همچنین, زمان مرخصی برای زنانی که بارداری دوقلو یا بیشتر را طی می‌کنند تا 12 ماه افزایش می‌یابد. این قانون شامل کسانی می‌شود که قبل از مرخصی حداقل 60 روز سابقه بیمه داشته باشند. این مرخصی به سایر مرخصی‌ها مربوط نیست و از آنها کسر نمی‌شود.
طبق قانون, زنان بعد از مرخصی زایمان باید به کار قبلی خود برگردند, حتی اگر در زمان مرخصی مشمول ترفیع یا افزایش حقوق شوند بعد از مرخصی باید از آن برخوردار شوند. زمان شروع مرخصی زایمان, از روز زایمان محاسبه می‌شود؛ که با نظر پزشک میتوان آن را به قبل از زایمان هم انتقال داد. اما حداقل 3 ماه از مرخصی باید بعد زایمان طی شود.
در مورد کارمندان قراردادی تمام این قوانین به قرارداد مکتوب طرفین بستگی پیدا میکند .
مقدمه
امروزه یکی از دغدغه‌های اصلی زنان با توجه به فعالیت اجتماعی بیشتر و شاغل شدنِ اکثر آنها, بارداری و دوران حساس بعد از زایمان است. در این دوران, زن با توجه به شرایط جسمی و روحی ویژه‌اش, نیاز به استراحت و توجه خاصی دارد. به این منظور دستگاه‌های دولتی و بخش‌های خصوصی موظف به دادن مرخصی زایمان به کارمندانشان هستند. در این مقاله به اهمیت این مرخصی, قوانین و شرایط آن خواهیم پرداخت.
ضرورت مرخصی زایمان برای زنان شاغل
حق اساسی و مهم زنان شاغل
یکی از حقوق ضروری و مهم زنان شاغل, مرخصی زایمان است. در واقع برای حمایت از سلامت جسمی و روانی مادر و کودک در دوران بارداری و پس از زایمان, مرخصی زایمان در نظر گرفته می‌شود. این مرخصی برای بهبود شرایط فیزیکی و روانی مادر و همچنین برای تأمین رفاه و سلامت کودک ضرورت دارد .
حمایت از سلامت مادر و کودک
بدن مادر در دوران بارداری و زایمان تغییرات زیادی میکند. مرخصی زایمان به مادران کمک میکند که از چالش‌های فیزیکی و روانی مانند خستگی، افسردگی پس از زایمان و سایر شرایط پزشکی خاص این دوره بهبود یابند. همینطور این مرخصی به مادران شاغل فرصت می‌دهد تا از نوزاد خود با آسایش بیشتری مراقبت کنند و به رشد و تکامل بهتر کودک کمک کنند.
حمایت از حقوق زنان شاغل
مرخصی زایمان یک حق قانونی است, این قانون همچنین می‌تواند به ارتقاء برابری جنسیتی در محل کار کمک کند. با این مرخصی زنان شاغل می‌توانند بدون نگرانی نسبت به از دست دادن شغل خود، به حقوق خود دست یابند و در کنار آن از خانواده‌ی خود نیز مراقبت کنند.
افزایش انگیزه و رضایتمندی در محل کار
با توجه به اینکه مرخصی زایمان به زنان شاغل این اطمینان را می‌دهد که از حمایت مالی و شغلی برخوردار باشند، آنها بعد از بازگشت به کار با انگیزه بیشتر و توانمندی بالاتری در انجام وظایف خود حضور پیدا می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به بهره‌وری بیشتر و رضایت شغلی بالاتر در محل کار شود.
کاهش فشارهای اجتماعی و روانی
یک ذغذغه‌ی مهم برای زنان شاغل، هماهنگ کردن و پیش بردن مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی در کنار هم است. مرخصی زایمان به زنان این فرصت را می‌دهد که از فشارهای ناشی از نیاز به مرخصی غیررسمی یا نگرانی درباره تبعات مرخصیِ طولانی, آسوده خاطر باشند و بتوانند از فرزند خود راحت‌تر مراقبت کنند و هنگام حضور در محل کار بهترین عملکرد را داشته باشند.
در انتها باید خاطر نشان کرد، مرخصی زایمان علاوه بر اینکه, حق قانونی زنان است یک نوع سرمایه‌گذاری در سلامت و رفاه جامعه نیز محسوب می‌شود. این گونه حمایت‌های قانونی از زنان باعث تقویت جایگاه آنها در جامعه و محیط‌های کاریشان می‌شود و در بهبود کیفیت زندگی, برای نسل‌های آینده نیز تاثیرگذار است.
قوانین مرخصی زایمان طبق قانون کار ایران
مرخصی زایمان به تمام زنان شاغل تعلق می‌گیرد:
همه‌ی زنان شاغل، در بخش‌های دولتی و خصوصی، از این حق قانونی یعنی مرخصی زایمان برخوردار هستن. حق استفاده از مرخصی زایمان به نوع قرارداد کاری یا وضعیت استخدامی وابسته نیست.
مدت زمان مرخصی زایمان:
همه زنان شاغل که یک سال قبل از زایمان خود, حداقل ۶۰ روز سابقه پرداخت بیمه داشته باشند، امکان استفاده از مرخصی زایمان به مدت ۹ ماه را خواهند داشت.
آغاز مرخصی زایمان:
آغاز مرخصی زایمان از تاریخ تولد نوزاد محاسبه می‌شود .چنانچه زن باردار زایمان پیش از موعد داشته باشد، زمان مرخصی زایمان طبق تشخیص پزشک تغییر میکند. از مهم‌ترین مدارک مورد نیاز برای دریافت این مرخصی، گواهی تولد یا شناسنامه نوزاد است. اگر مادری در دوران بارداری نیاز به مرخصی داشته باشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند یا با گواهی پزشک متخصص وارد مرخصی زایمان شود.
مدت زمان مرخصی در بارداری‌های چندقلویی:
زنان شاغلی که در مرخصی زایمان دوقلو و بیشتر هستند و یا سن فرزندان آنها کمتر از یک سال است، مشمول مرخصی ۱۲ ماه با پرداخت همه حقوق خواهند شد و با درخواست مادر، تا ۲ ماه این مرخصی در ماه‌های پایانی بارداری قابل‌استفاده است.
پرداخت حقوق در طول مرخصی زایمان:
زنان شاغلی که در حال گذران مرخصی زایمان هستند، از نظر قانونی باید تمام حقوق خود را دریافت کنند. این حقوق شامل حقوق ماهیانه، مزایا و پاداش‌هایی است که به طور معمول دریافت می‌کنند.
پرداخت از سوی بیمه تأمین اجتماعی:
زنان شاغلی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند از مزایای بیمهای خود بهره‌مند خواهد بود. در صورتی که زن شاغل حق بیمه خود را پرداخت کرده باشد، طبق قانون بیمه تأمین اجتماعی موظف است ۵۰ درصد از حقوق ماهیانه او را در طول مدت مرخصی زایمان پرداخت کند. بقیه حقوق نیز از سمت کارفرما پرداخت خواهد شد.
مرخصی زایمان برای مردان:
مردانی که همسر شاغل دارند و از مرخصی زایمان استفاده می‌کنند نیز, برابر قانون می‌توانند از مرخصی زایمان استفاده کنند. مدت این مرخصی سه روز است. این مرخصی به مردانی که همسر خانه‌دار دارند, تعلق نمی‌گیرد.
مرخصی زایمان و قراردادهای کاری:
کارگران رسمی: طبق قانون, تمام کارگران زنِ پیمانی و رسمی که به طور تمام‌وقت در دستگاه‌های دولتی یا بخش خصوصی مشغول به کار هستند، مرخصی زایمان دارند و می‌توانند از تمامی مزایای ذکر شده استفاده کنند.
کارگران قراردادی: زنان شاغل با قراردادهای موقت نیز از حق دریافت مرخصی زایمان برخوردار هستند، اما شرایط آن به شرایط قرارداد بستگی دارد. در نحوه پرداخت حقوق مرخصی نیز ممکن است تفاوت‌هایی وجود داشته باشد. برای کارگران قراردادی، پرداخت حقوق به‌طور کامل از سوی کارفرما انجام می‌شود.
حق بازگشت به کار پس از مرخصی زایمان
از مهم‌ترین حقوق زنان شاغل، میتوان به حق بازگشت به شغل خود, بعد از پایان مرخصی زایمان اشاره کرد. بر اساس تبصره یک ماده 76 قانون کار، بعد از پایان مرخصی زایمان، زنان شاغل حق دارند به شغل خود برگردند و کارفرما نمی‌تواند آنها را از کار برکنار کند.
انواع مرخصی‌ها و مرخصی زایمان:
مرخصی زایمان, از بقیه مرخصی‌ها مانند مرخصی سالانه یا مرخصی استعلاجی مستقل است. این مرخصی باید جداگانه محاسبه شود.
مرخصی زایمان و تعطیلات رسمی:
اگر در طول مدت مرخصی زایمان، تعطیلات رسمی یا ایام تعطیل وجود داشته باشد، این ایام به مدت زمان مرخصی اضافه نمی‌شود و در محاسبات مرخصی زایمان به حساب نمی‌آید.
قانون سپردن کار سبک‌تر:
طبق ماده ۷۷ قانون کار در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تأمین اجتماعی، نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود, کارفرما تا پایان دوره بارداری او، بدون کسر حقوق موظف است كار مناسب تر و سبک تری به او بدهد. همچنین طبق ماده 75 انجام کارهای خطرناک ، سخت و زیان آور و همینطور حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی ، برای کارگران زن ممنوع است.
حقوق و مزایای زنان در دوران مرخصی زایمان
مرخصی زایمان که از حقوق قانونی زنان شاغل است علاوه بر حمایت از سلامت مادر و کودک، حقوق مالی را نیز شامل می‌شود. در این قسمت, حقوق و مزایای مالی زنان شاغل در دوران مرخصی زایمان و نحوه محاسبه حقوق و پرداخت مزایا را بررسی خواهیم کرد.
1- حقوق زنان شاغل در دوران مرخصی زایمان
زنان شاغل در دوران مرخصی زایمان، همانند دوران فعالیت شغلی خود، باید حقوق و مزایای خود را دریافت کنند. حقوق این زنان به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
میزان دریافت حقوق زنان شاغل در مرخصی زایمان باید همان حقوقی باشد که در زمان فعالیت شغلی دریافت می‌کنند. این حقوق شامل حقوق پایه، مزایای شغلی (مثل مسکن، غذا، بن کالا، حق اولاد و غیره) و پاداش‌های سالانه می‌شود. همچنین طبق قانون، زنان شاغلی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند، در طول مدت مرخصی زایمان خود، مزایای بیمهای نیز خواهند داشت. بیمه تأمین اجتماعی موظف است ۵۰ درصد از حقوق ماهیانه زن را در مدت مرخصی زایمان پرداخت کند.
2- نحوه محاسبه حقوق و مزایا
حقوق زنان در دوران مرخصی زایمان با توجه به عوامل مختلفی محاسبه می‌شود. مانند: نوع قرارداد کاری، پرداخت بیمه، و حقوق و مزایای دریافت شده در طول سال.
به طور کلی، محاسبه به شرح زیر است:
محاسبه حقوق اصلی: حقوق زن شاغل در دوران مرخصی زایمان بر اساس آخرین حقوق دریافتی تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، مبلغی که کارمند در آخرین ماه قبل از مرخصی زایمان به عنوان حقوق دریافت کرده است، مبنای محاسبه حقوق در دوران مرخصی زایمان قرار می‌گیرد.
پرداخت مزایای بیمهای :برای زنانِ تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی، بیمه ۵۰ درصد از حقوق آنها را پرداخت میکند. این مبلغ معمولاً از سوی بیمه تأمین اجتماعی در طول مدت مرخصی زایمان, به صورت ماهیانه پرداخت می‌شود.
پرداخت باقی حقوق از سوی کارفرما: در کنار پرداخت ۵۰ درصد حقوق, از سمت بیمه تأمین اجتماعی، کارفرما باید باقی حقوق زنان را پرداخت کند. بنابراین، در نهایت زن شاغل باید کل حقوق خود را دریافت کند، که به‌طور معمول شامل پرداخت از سوی کارفرما و بیمه تأمین اجتماعی است.
3- موارد ویژه در محاسبه حقوق مرخصی زایمان
زنان شاغل با قرارداد موقت یا غیررسمی: برای زنانی که با قرارداد کاری غیررسمی یا موقت مشغول به کار هستند، احتمال دارد پرداخت حقوق و مزایا کمی پیچیده‌تر شود. اما به هر حال، حق دریافت مرخصی زایمان برای این کارمندان همچنان محفوظ است. همچنین پرداخت حقوق آنها باید طبق قرارداد و ضوابط قانونی انجام شود و مزایای بیمهای خود را دریافت کنند.
افزایش حقوق در دوره مرخصی زایمان :چناچه در دوران مرخصی زایمان، حقوق کارکنان افزایش یابد (به علت تورم یا افزایش حقوق)، این افزایش باید بر حقوق دوران مرخصی زایمان زنان نیز افزوده شود.
4- شرایط خاص برای مرخصی زایمان دوقلو یا بیشتر
برای زنانی که زایمان دوقلو یا چند قلو دارند، مدت زمان مرخصی زایمان افزایش می‌یابد. در این شرایط، حقوق و مزایای بیمهای و کارفرمایی نیز باید مطابق با مدت زمان افزایش‌یافته محاسبه شود. این به این معناست که اگر یک زن دوقلو به دنیا بیاورد، همان حقوق و مزایای محاسبه‌شده برای مرخصی 9 ماهه را خواهد داشت؛ البته با مدت زمان بیشتر مرخصی. مدت زمان افزایش این موارد مرخصی, تا 12 ماه است.
5- چالش‌های حقوقی در پرداخت حقوق مرخصی زایمان
حق زنان شاغل درباره مرخصی زایمان, از طریق قانون, تضمین می‌شود، اما ممکن است در بعضی موارد کارفرمایان در پرداخت کامل حقوق یا مزایا درست عمل نکنند یا مشکلاتی در نحوه پرداخت آن ایجاد کنند. بعضی مشکلات رایج که زنان ممکن است در طول این دوران با آنها مواجه شوند، شامل موارد زیر است:
پرداخت نکردن کامل حقوق از سوی کارفرما: در بعضی موارد، ممکن است کارفرمایان به دلایل مختلف حقوق زنان شاغل را در دوران مرخصی زایمان به طور کامل پرداخت نکنند یا با تأخیر پرداخت کنند. این موضوع می‌تواند باعث مشکلات مالی برای زنان شود.
مشکل تطابق پرداخت‌های بیمهای با حقوق واقعی: امکان دارد برخی زنان, در محاسبات بیمهای دچار مشکل شوند، به خصوص به علت کمبود سابقه بیمه آنها یا پیچیدگی وضعیت شغلیشان.
شرایط دریافت مرخصی زایمان برای کارکنان رسمی و قراردادی
مرخصی زایمان که از حقوق قانونی زنان شاغل است علاوه بر حمایت از سلامت مادر و کودک، حقوق مالی را نیز شامل می‌شود. در این قسمت, حقوق و مزایای مالی زنان شاغل در دوران مرخصی زایمان و نحوه محاسبه حقوق و پرداخت مزایا را بررسی خواهیم کرد.
1- حقوق زنان شاغل در دوران مرخصی زایمان
زنان شاغل در دوران مرخصی زایمان، همانند دوران فعالیت شغلی خود، باید حقوق و مزایای خود را دریافت کنند. حقوق این زنان به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
میزان دریافت حقوق زنان شاغل در مرخصی زایمان باید همان حقوقی باشد که در زمان فعالیت شغلی دریافت می‌کنند. این حقوق شامل حقوق پایه، مزایای شغلی (مثل مسکن، غذا، بن کالا، حق اولاد و غیره) و پاداش‌های سالانه می‌شود. همچنین طبق قانون، زنان شاغلی که تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند، در طول مدت مرخصی زایمان خود، مزایای بیمهای نیز خواهند داشت. بیمه تأمین اجتماعی موظف است ۵۰ درصد از حقوق ماهیانه زن را در مدت مرخصی زایمان پرداخت کند.
2- نحوه محاسبه حقوق و مزایا
حقوق زنان در دوران مرخصی زایمان با توجه به عوامل مختلفی محاسبه می‌شود. مانند: نوع قرارداد کاری، پرداخت بیمه، و حقوق و مزایای دریافت شده در طول سال .
به طور کلی، محاسبه به شرح زیر است:
محاسبه حقوق اصلی: حقوق زن شاغل در دوران مرخصی زایمان بر اساس آخرین حقوق دریافتی تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، مبلغی که کارمند در آخرین ماه قبل از مرخصی زایمان به عنوان حقوق دریافت کرده است، مبنای محاسبه حقوق در دوران مرخصی زایمان قرار می‌گیرد.
پرداخت مزایای بیمهای :برای زنانِ تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی، بیمه ۵۰ درصد از حقوق آنها را پرداخت میکند. این مبلغ معمولاً از سوی بیمه تأمین اجتماعی در طول مدت مرخصی زایمان, به صورت ماهیانه پرداخت می‌شود.
پرداخت باقی حقوق از سوی کارفرما: در کنار پرداخت ۵۰ درصد حقوق, از سمت بیمه تأمین اجتماعی، کارفرما باید باقی حقوق زنان را پرداخت کند. بنابراین، در نهایت زن شاغل باید کل حقوق خود را دریافت کند، که به‌طور معمول شامل پرداخت از سوی کارفرما و بیمه تأمین اجتماعی است.
۳- موارد ویژه در محاسبه حقوق مرخصی زایمان
زنان شاغل با قرارداد موقت یا غیررسمی: برای زنانی که با قرارداد کاری غیررسمی یا موقت مشغول به کار هستند، احتمال دارد پرداخت حقوق و مزایا کمی پیچیده‌تر شود. اما به هر حال، حق دریافت مرخصی زایمان برای این کارمندان همچنان محفوظ است. همچنین پرداخت حقوق آنها باید طبق قرارداد و ضوابط قانونی انجام شود و مزایای بیمهای خود را دریافت کنند.
افزایش حقوق در دوره مرخصی زایمان :چناچه در دوران مرخصی زایمان، حقوق کارکنان افزایش یابد (به علت تورم یا افزایش حقوق)، این افزایش باید بر حقوق دوران مرخصی زایمان زنان نیز افزوده شود.
4- شرایط خاص برای مرخصی زایمان دوقلو یا بیشتر
برای زنانی که زایمان دوقلو یا چند قلو دارند، مدت زمان مرخصی زایمان افزایش می‌یابد. در این شرایط، حقوق و مزایای بیمهای و کارفرمایی نیز باید مطابق با مدت زمان افزایش‌یافته محاسبه شود. این به این معناست که اگر یک زن دوقلو به دنیا بیاورد، همان حقوق و مزایای محاسبه‌شده برای مرخصی 9 ماهه را خواهد داشت؛ البته با مدت زمان بیشتر مرخصی. مدت زمان افزایش این موارد مرخصی, تا 12 ماه است.
۵- چالش‌های حقوقی در پرداخت حقوق مرخصی زایمان
حق زنان شاغل درباره مرخصی زایمان, از طریق قانون, تضمین می‌شود، اما ممکن است در بعضی موارد کارفرمایان در پرداخت کامل حقوق یا مزایا درست عمل نکنند یا مشکلاتی در نحوه پرداخت آن ایجاد کنند. بعضی مشکلات رایج که زنان ممکن است در طول این دوران با آنها مواجه شوند، شامل موارد زیر است:
پرداخت نکردن کامل حقوق از سوی کارفرما: در بعضی موارد، ممکن است کارفرمایان به دلایل مختلف حقوق زنان شاغل را در دوران مرخصی زایمان به طور کامل پرداخت نکنند یا با تأخیر پرداخت کنند. این موضوع می‌تواند باعث مشکلات مالی برای زنان شود.
مشکل تطابق پرداخت‌های بیمهای با حقوق واقعی: امکان دارد برخی زنان, در محاسبات بیمهای دچار مشکل شوند، به خصوص به علت کمبود سابقه بیمه آنها یا پیچیدگی وضعیت شغلیشان.
شرایط دریافت مرخصی زایمان برای کارکنان رسمی و قراردادی
یکی از حقوق قانونی زنان شاغل مرخصی زایمان است که مطابق با قانون کار ایران برای همه‌ی زنان شاغل در بخش‌های دولتی و خصوصی قابل استفاده است. با این حال، شرایط دریافت مرخصی زایمان برای کارکنان رسمی و قراردادی ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد که در این بخش به بررسی این تفاوت‌ها می‌پردازیم.
1- شرایط دریافت مرخصی زایمان برای کارکنان رسمی
کارمندان رسمی, از جمله کارکنان دولت یا سایر نهادهای دولتی در دوران مرخصی زایمان حقوق و مزایای بیشتری دارند. این حقوق شامل موارد زیر است:
حفظ موقعیت شغلی: یکی از قوانین مرخصی زایمان برای کارکنان رسمی این است که پس از اتمام مرخصی، موقعیت شغلی آنها حفظ شود در واقع کارکنان بعد از مرخصی می‌توانند بدون مشکل به همان شغل و وظایف سابق خود برگردند.
حقوق و مزایا در دوران مرخصی زایمان: در دوران مرخصی زایمان کارکنان رسمی زن همچنان حقوق ثابت و مزایای شغلی خود را خواهند داشت. این حقوق و مزایا مشمول حقوق پایه، مزایای رفاهی و پاداش، می‌شود. همینطور، چنانچه کارمندی تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی باشد، درصدی از این حقوق از جانب بیمه تأمین اجتماعی به او داده خواهد شد.
طول مرخصی زایمان: کارکنان رسمی, طبق قوانین، به مدت 9 ماه حق استفاده از مرخصی زایمان را دارا می‌باشند. این مدت زمان, از زمان مرخصی سالانه جداست و از حق مرخصی‌های معمول محسوب نمی‌شود.
پرداخت حقوق از سوی دولت :در مورد کارکنان رسمی, دولت به عنوان کارفرما وظیفه دارد تمامی حقوق و مزایا را در دوران مرخصی زایمان پرداخت کند, بیمه تأمین اجتماعی نیز بخشی از حقوق را تامین میکند (معمولاً ۵۰ درصد از حقوق ماهیانه)
۲- شرایط دریافت مرخصی زایمان برای کارکنان قراردادی
به دلیل نوع قرارداد کاری و تفاوت‌های موجود در شرایط استخدامی, کارمندان قراردادی، ممکن است با شرایط خاصی در دریافت مرخصی زایمان روبه‌رو شوند. این شرایط شامل موارد زیر است:
حقوق و مزایای دوران مرخصی زایمان: کارکنان قراردادی مثل کارکنان رسمی از حقوق ثابت خود در دوران مرخصی برخوردار خواهند بود ، اما در این مورد امکان دارد چالش‌هایی وجود داشته باشد. برای مثال، بعضی از کارفرمایان خصوصی یا شرکت‌ها در پرداخت کامل حقوق به کارکنان قراردادی در دوران مرخصی زایمان محدودیت‌هایی در نظر می‌گیرند. این موضوع بیشتر به شرایط قانونی, نوع قرارداد کاری دو طرف، مدت زمان همکاری بستگی دارد.
مدت زمان مرخصی زایمان: در این زمینه فرقی با کارکنان رسمی وجود ندارد, مدت زمان مرخصی زایمان برای کارکنان قراردادی همانند کارکنان رسمی ۹ماه است و این مدت از سایر مرخصی‌ها جدا محاسبه می‌شود.
حفظ موقعیت شغلی: این موضوع برای کارکنان قراردادی، ممکن است پیچیده‌تر باشد. مطابق با قانون کار، کارفرما موظف به حفظ موقعیت شغلی کارمند پس از مرخصی زایمان نیست و ممکن است با توجه به شرایط قرارداد و توافق دو طرف، کارفرما تصمیم به پایان همکاری یا عدم تمدید قرارداد بگیرد. اما باید به این نکته اشاره کرد که، اگر قرارداد دائمی یا غیرموقتی باشد، حفظ موقعیت شغلی باید اجرا شود.
میزان پرداخت حقوق از سوی کارفرما: در اکثر موارد، کارفرما وظیفه دارد, به کارکنان قراردادی, در دوران مرخصی زایمان حقوق کامل را پرداخت کند. اما ممکن است در بعضی شرکت‌ها ، این پرداخت‌ها کمتر از حد معمول باشد و برخی از مزایا, مانند پاداش‌ها یا حق اولاد از قرارداد حذف شوند.
پرداخت از سوی بیمه تأمین اجتماعی :در صورتی که کارمند قراردادی تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی باشد، مانند کارکنان رسمی می‌تواند از مزایای بیمهای بهره ببرد. این مزایا شامل ۵۰ درصد از حقوق ماهیانه می‌شود . البته، باید خاطر نشان کرد, ممکن است شرایط خاصی بسته به نوع قرارداد وجود داشته باشد.
3- تفاوت‌های اساسی بین کارکنان رسمی و قراردادی
مدت زمان مرخصی زایمان :مدت زمان مرخصی زایمان برای هر دو گروه برابر و 9 ماه است، اما تفاوت‌های مربوط به پرداخت حقوق و مزایا و همچنین شرایط بیمهای می‌تواند در این مورد تاثیرگذار باشد.
امنیت شغلی :در حالی که کارکنان رسمی, امنیت شغلی بیشتری دارند و مرخصی زایمان آنان به پایان قرارداد یا فسخ آن ارتباط ندارد، کارکنان قراردادی ممکن است به دلیل شرایط قراردادشان با مشکلاتی در حفظ موقعیت شغلی, پس از مرخصی زایمان روبه‌رو باشند.
پرداخت حقوق : کارکنان رسمی, در دوران مرخصی زایمان، از حقوق و مزایای کامل خود برخوردار خواهند بود، در حالی که امکان دارد کارکنان قراردادی محدودیت‌هایی در دریافت برخی از مزایا داشته باشند. در مورد میزان پرداختی از سمت بیمه تامین اجتماعی تفاوتی بین دو نوع قرارداد وجود ندارد.
سامانه ثبت مرخصی زایمان تامین اجتماعی
درحال‌حاضر، مراحل ثبت درخواست مرخصی دوره زایمان, از طریق سامانه خدمات اینترنتی تامین اجتماعی قابل انجام است. زنان باردار بیمه‌شده تامین اجتماعی با ورود به سامانه ثبت مرخصی زایمان و از بخش بیمه‌شدگان تامین اجتماعی می‌توانند مراحل ثبت درخواست مرخصی زایمان را انجام دهند.
دوره بعد از پایان مرخصی زایمان: بازگشت به محل کار و حقوق شغلی
طبق قوانین کار در ایران, بعد از تمام شدن مرخصی زایمان، کارکنان زن حق دارند به محل کار خود برگردند. در این قسمت، به بررسی شرایط و حقوق زنان بعد از برگشت به شغل قبلی خود خواهیم پرداخت.
1- حقوق زنان بعد از برگشت به کار پس از مرخصی زایمان
طبق قانون در بخش‌های دولتی و خصوصی پس از اتمام مرخصی زایمان، زنان شاغل حق دارند به شغل قبلی خود برگردند و از حقوق و مزایای شغلی خود مانند گذشته برخوردار شوند. حقوق و مزایای زنان بعد از برگشت به کار شامل موارد زیر است:
حقوق و مزایای شغلی: طی دوره مرخصی زایمان، حقوق فرد قطع نمی‌شود. حقوق پایه، پاداش‌ها و سایر مزایا که به بقیه شاغلین تعلق می‌گیرد بعد از برگشت به کار نیز باید ، بدون تغییر به زن پرداخت شود. در واقع، بازگشت به کار نباید سبب کاهش حقوق یا مزایای فرد شود.
حفظ موقعیت شغلی: طبق قانون کار ایران، کارفرمایان موظف هستند که بعد از اتمام مرخصی زایمان، کارمند زن را به همان شغل قبلی برگردانند. در واقع یکی از حقوق اصلی زنان بعد از بازگشت به کار این است که موقعیت شغلی آنها حفظ شود. و یا این شغل باید مشابه به شغلی باشد که فرد قبل از مرخصی زایمان داشت.
امکان تغییر وضعیت شغلی یا ارتقاء: کارمند باید بدون هیچگونه ضرری به موقعیت خود برگردد، یعنی اگر در طول مرخصی زایمان تغییراتی در وضعیت شغلی زن (مانند ارتقاء یا تغییر سمت) اتفاق افتاده باشد، کارفرما موظف به ارائه شرایط مشابه به فرد بعد از بازگشت است.
حق بازگشت به شغل برای کارمندان رسمی و قراردادی: مطابق قانون کار, برای کارمندان رسمی، شرایط برای بازگشت به شغل قبلی واضح و بدون تغییر است. همین حق برای کارمندان قراردادی نیز حفظ می‌شود، مگر اینکه در قرارداد به صورت خاص شرایط دیگری ذکر شده باشد. اگر قرارداد موقتی باشد و دائمی نباشد ، کارفرما ممکن است از تمدید قرارداد یا بازگشت به کار مانع شود ، اما چناچه قرارداد تمدید شود، کارگر باید به شغل قبلی خود برگردد.
2- شرایط قانونی بازگشت به شغل:
در موارد ویژه‌ای، ممکن است حق یا عدم حق بازگشت به شغل با توجه به شرایط قرارداد و قوانین خاص تفاوت‌هایی داشته باشد. این تفاوت‌ها شامل موارد زیر است:
علت‌های پزشکی یا بیماری: در مواردی خاص، اگر کارگر زن به دلیل مشکلات پزشکی یا شرایط خاص قادر به انجام وظایف شغلی خود نباشد، امکان دارد کارفرما مجبور شود به درخواست فرد برای تغییر شغل یا مسئولیت‌ها توجه کند. در این موارد، گاهی نیاز است بازگشت به شغل قبلی بسته به تشخیص پزشک و توافق طرفین تغییراتی داشته باشد.
تغییرات سازمانی یا اقتصادی در شرکت: در مواردی نیز ممکن است, تغییرات سازمانی یا اقتصادی در شرکت رخ دهد که منجر به تعدیل نیروی انسانی شود، بنابراین امکان دارد کارفرما نتواند به کارگر زن شغل قبلی را تحویل دهد. در این صورت، کارفرما باید، شغل جدیدی با حقوق مشابه برای وی در نظر بگیرد. در غیر این صورت، ممکن است کارگر حق درخواست غرامت داشته باشد.
فسخ یا عدم تمدید قرارداد: چنانچه کارگر زن دارای قرارداد موقت یا خاص باشد، ممکن است کارفرما بعد از اتمام مرخصی زایمان از تمدید قرارداد خودداری کند. در این صورت، کارگر نمی‌تواند ادعای بازگشت به شغل خود را داشته باشد. در واقع این موضوع به مفاد قرارداد دو طرفه بستگی دارد.
اشکالات یا چالش‌های احتمالی در مرخصی زایمان
مطابق با قوانین کار ایران از حقوق قانونی پیش بینی شده برای زنان شاغل, دریافت مرخصی زایمان است. با این حال، در عمل، ممکن است زنان مشکلات و چالش‌هایی در فرآیند دریافت مرخصی زایمان داشته باشند. در ادامه به بررسی این اشکالات می‌پردازیم:
1- چالش در ثبت درخواست مرخصی زایمان و دریافت تأییدیه‌ها
از چالش‌های رایج در دریافت مرخصی زایمان، مشکلات اداری در ثبت درخواست مرخصی و تأییدیه‌های آن است. به خصوص در محیط‌های کاری با ساختارهای پیچیده، موارد زیر ممکن است پیش بیاید:
فقدان شفافیت در فرآیند اداری ثبت درخواست: فقدان یک فرآیند دقیق و روشن برای ثبت درخواست‌های مرخصی زایمان می‌تواند موجب تأخیر در دریافت تأییدیه‌ها و اشکال در هماهنگی‌های مربوط به مرخصی شود.
نیاز به گرفتن تأیید از پزشک: امکان دارد در مواردی، اشکالاتی در دریافت تأییدیه پزشکی به وجود آید که چالش‌هایی در اثبات نیاز به مرخصی ایجاد کند یا باعث تأخیر در شروع مرخصی شود.
2- نداشتن آگاهی از حقوق و مشکلات در دریافت حقوق قانونی
نداشتن آگاهی کافی از حقوق خود, درباره‌ی مرخصی زایمان, یکی از مهم‌ترین چالش‌ها برای بسیاری از زنان شاغل است. در بعضی موارد، ممکن است کارمند یا حتی کارفرما نسبت به قوانین آگاهی کاملی نداشته باشد. این موضوع می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:
تأخیر در پرداخت حقوق یا کاهش آن: برخی کارفرمایان حتی اگر طبق قانون موظف به پرداخت کامل حقوق باشند؛ ممکن است حقوق زنان شاغل را در دوران مرخصی زایمان کاهش دهند یا به تأخیر بیندازند.
خودداری از گرفتن مرخصی: در مواردی، امکان دارد زنان از دریافت مرخصی زایمان به دلیل نبود آگاهی کافی از شرایط قانونی یا فشارهای محیط کاری خودداری می‌کنند.
3- مشکلات مالی و پرداختی در دوران مرخصی زایمان
امکان دارد در مواردی مشکلات مالی در طول مرخصی زایمان اتفاق بیفتد از جمله:
تطابق نداشتن حقوق با قانون: در بعضی از مشاغل و محیط‌های کاری، امکان دارد کارفرمایان حقوق قانونی کارمندان خود را به طور کامل پرداخت نکنند.
پرداخت‌های ناقص یا تأخیر در پرداخت مزایا: مطابق با قانون, کارفرما موظف است حقوق زن را با تمام مزایا, پرداخت کند. اما ممکن است برخی از کارفرماها این قانون را رعایت نکرده و حقوق کامل با مزایا را پرداخت نکنند.
4- عدم استفاده از مرخصی زایمان به علت فشارهای کاری و اجتماعی
ممکن است زنان, در برخی موارد, تحت فشارهای کاری یا اجتماعی از استفاده از مرخصی زایمان خودداری کنند. این فشارها ممکن است از سمت کارفرما یا همکاران باشد، فشارهایی ناشی از:
ترس از تبعیض یا ضعیف شدن موقعیت شغلی: ممکن است برخی از زنان, از ترس اینکه مرخصی زایمان باعث ضرر به موقعیت شغلی آنها شود، از گرفتن مرخصی خودداری کنند. به‌ویژه در محیط‌های کاری با رقابت بالا یا ساختارهای نامناسب، این فشارها ممکن است شدیدتر باشد.
نگرانی از افزایش حجم کار بعد از بازگشت به کار: ممکن است برخی زنان نگران باشند که بعد از برگشتن به کار، با حجم کار و فشارهای کاری بیشتری مواجه شوند.
5- عدم اجرای صحیح قوانین توسط کارفرما
در بعضی موارد، کارفرمایان به صورت کامل و صحیح, قوانین مربوط به مرخصی زایمان را رعایت نمی‌کنند. ممکن است این موضوع به دلایل مختلفی از جمله موارد زیر باشد:
تبعیض جنسیتی: از دلایل نادیده گرفتن حقوق زنان درباره مرخصی زایمان، تبعیض‌های جنسیتی و محیط‌های رقابتی ناسالم است.
عدم نظارت کافی: فقدان نظارت کافی بر اجرای قوانین کار از سوی نهادهای نظارتی می‌تواند موجب سوءاستفاده کارفرمایان از زنان شاغل شود.
6- مشکلات در بازگشت به کار بعد از مرخصی زایمان
با پایان یافتن مرخصی زایمان، برخی زنان ممکن است, مشکلاتی در بازگشت به کار داشته باشند. این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
عدم بازگشت به شغل قبلی: در برخی موارد، کارفرمایان ممکن است بعد از مرخصی زایمان به زنان اجازه بازگشت به شغل قبلی را ندهند و حتی ممکن است برای زنان شاغل شغل جدیدی در نظر بگیرند که شرایط آن با شغل قبلی تفاوت‌های زیادی داشته باشد.
پایین آمدن موقعیت شغلی: ممکن است در بعضی موارد زن بعد از بازگشت از مرخصی زایمان با تغییراتی در موقعیت شغلی خود از جمله پایین آمدن موقعیت شغلی یا کاهش مسئولیت‌ها مواجه شود.
نتیجه گیری:
آگاهی زنان شاغل, نسبت به قوانینِ موجود درباره مرخصی بارداری, می‌تواند کمک بزرگی به آنها کند. آنها می‌توانند از حقوق خود در این مواقع استفاده کنند. این امر سبب می‌شود دوران پر فراز و نشیب بارداری و زایمان آسوده‌تر سپری شود و از نظر شغلی تحت فشار نباشند. این حقوق باعث سلامت جسمی و روانی مادر می‌شود؛ به مراقبتِ بهتر کودک کمک میکند, همچنین باعث ارتقای سطح سلامت جامعه می‌شود. و در نهایت جامعه‌ای که به سلامت مادر و کودک توجه کافی دارد برای آینده‌ی خود سرمایه‌گذاری کرده است.
